Yan, tyan, tethera, methera, pimp, sethera, lethera, hovera, dovera, dick.
Bha mi a’ cunntadh gu deich – ach dè an cànan a bh’ ann? Canaidh mi
a-rithist e, ach leanaidh mi an uair sin gu ceithir-deug. Yan, tyan,
tethera, methera, pimp, sethera, lethera, hovera, dovera, dick, yanadick,
tyanadick, tetheradick, metheradick.
Tha e car coltach ri Cuimris ʼs dòcha. Co-dhiù, tha pimp a’ ciallachadh
‘còig’ ann an Cuimris agus sa chànan seo. Agus chan eil e gu tur eucoltach
ris a’ Ghàidhlig – yan, a h-aon, yanadick, a h-aon-deug. ʼS e seo an dòigh
anns am biodh tuathanaich gu traidiseanta a’ cunntadh an cuid chaorach ann
am Cumbria.
Tha daoine ag argamaid mu thùs an t-siostaim-chunntaidh seo. Tha cuid ag
ràdh gun tàinig e bho Sheann Lochlannais no bhon t-Seann Bheurla. Ach tha
feadhainn eile ag ràdh gun robh e air a bhonntachadh nuair a bha Seann
Bhreatannais – cànan Ceilteach – aig na daoine. Gu cinnteach, bha an cànan
sin aig na daoine fad ùine mus d’ fhuair na h-Anglaich làmh-an-uachdair
orra.
Co-dhiù, fàgaidh mi aon phìos fiosrachaidh eile agaibh an-dràsta. Bha mi ag
èisteachd ri tè a’ cunntadh chaorach ann am bhidio air an
eadar-lìon. Bha i a’ cunntadh gu fichead, a’ cur sgòr na maide, agus a’
tòiseachadh a-rithist is a’ dol gu fichead a-rithist. ʼS e siostam
ficheadach a bh’ ann. Agus dè am facal a bh’ aice airson fichead? Seadh – figgit! Nise tha sin cho coltach ris na cànanan Gàidhealach! Agus
bha i à Lincolnshire, seach iar-thuath Shasainn.
Tha e a’ cur nar cuimhne gu bheil dualchas Ceilteach aig Sasainn cuideachd,
ged nach eil e cho follaiseach an-diugh. Agus tha sin gam thoirt gu Rheged.
Taobh a-muigh na Cùirn, na Cuimrigh, agus Shrath Chluaidh, b’ e Rheged an
rìoghachd Bhreatannach mu dheireadh ann am Breatainn. Tha mi a’ ciallachadh
le sin Breatannach Ceilteach.
Bha Rheged timcheall far a bheil Cumbria an-diugh. Cumbria – dùthaich nan
Cuimreach. Chan eil sinn buileach cinnteach cà’ robh crìochan na dùthcha,
ach faodaidh sinn a bhith cinnteach gun robh i ann, oir tha i clàraichte
aig sgrìobhadairean Cuimreach. Tha dùil gun robh i a’ dol a-steach gu ceann
a deas na h-Alba anns a’ cheann a tuath, agus gu ruige Siorrachd Iorc anns
a’ cheann a deas.
Thathar a’ smaoineachadh gun d’ fhuair an rìoghachd a h-ainm bhon treubh
Cheilteach – na Brigantes. Dh’atharraich Brigant gu Breged gu
Rheged. Thàinig i gu bith às dèidh do na Ròmanaich falbh, timcheall na
bliadhna ceithir cheud is caogad (450). B’ e a’ chiad rìgh aca fear Gwrast.
Bha Gwrast air a leantainn le a mhac a bu shine – Meirchion. An dèidh bàs
Mheirchion, anns a’ bhliadhna còig ceud, trithead ʼs a còig (535), chaidh
an rìoghachd a dhèanamh na dhà leth – Rheged a’ Chinn a Tuath agus Rheged
a’ Chinn a Deas. B’ e Cathair Luail prìomh bhaile na rìoghachd mu thuath.
Goirid an dèidh sin, tha sinn a’ cluinntinn mun rìgh a b’ ainmeile aig
Rheged – fear Urien. Bha esan na rìgh anns a’ cheann a tuath. Ach bha nàimhdean air gach taobh dheth, gu h-àraidh na
Berniciaich air an taobh sear, ach cuideachd Rìgh Shrath Chluaidh –
Breatannach eile – anns a’ cheann a tuath. Tuilleadh air seo
an-ath-sheachdain.
