An cuala sibh riamh an abairt seo? Tha clab oirre mar Geodh’ na Faing. Lorg mi e anns an leabhar “Gnàthasan-Cainnt” le Dòmhnall Greumach nach
maireann. ’S ann à Leòdhas a bha Dòmhnall agus tha mi an dùil gur e abairt Leòdhasach a th’ innte.
Tha clab oirre mar Geodh’ na Faing
. Chaidh a h-eadar-theangachadh le Dòmhnall mar “she’s forever gossiping”. Ach gu litreachail, tha e a’ ciallachadh “she’s got a mouth as wide as the geo
of the sheep pen”. Dh’fheuch mi ri Geodh’ na Faing a lorg air a’ mhapa ach dh’fhailnich orm, ged a lorg mi Geòdha an Fhaing, le stràc air an “o” agus
“fang” na fhacal fireann ann an Uibhist a Tuath, faisg air Baile Mhàrtainn.
Ma tha sibh eòlach air costa Ghallaibh, bidh fios agaibh gu bheil am facal pailt an sin cuideachd. Tha eisimpleir no dhà ann de dh’ainmean Gàidhlig,
leithid Geodha nam Fitheach, ach tha dreach Albais no Lochlannach air a’ chuid as motha aca. Tha am facal a’ tighinn bhon t-Seann Lochlannais gjá. ’S iad eisimpleirean a tha furasta thuigsinn Red Geo, Castle Geo agus Broad Geo. Chan eil leithid Fullie Geo, Selly Geo no Skippie Geo cho
soilleir dhuinn. Thàinig iadsan gu dìreach bhon t-Seann Lochlannais. Tha Fullie Geo a’ ciallachadh “geodha nan eun”, tha Selly Geo a’ ciallachadh “geodha
nan ròn” agus tha Skippie Geo a’ ciallachadh “geodha nan long”.
Do dhaoine aig a bheil Gàidhlig às na h-eileanan no à ceann a tuath tìr-mòr, cha leig mi leas am facal geodha a mhìneachadh, co-dhiù tha dreach
Gàidhlig, Albais no Lochlannach air. Seo na chanas Jim Miller anns an leabhar aige A Caithness Wordbook – “geo (g-e-o): narrow, usually
cliff-bound, inlet of the sea, or chasm in a cliff.” Cha mhòr gun aithnichear am facal ann an ceann a deas na h-Alba, agus tha iad gann
air cladaichean a chinn a deas co-dhiù, an coimeas ris a’ cheann a tuath, far a bheil iad pailt.
Bha mi ann am bun-sgoiltean Ghallaibh o chionn ghoirid, a’ dèanamh leasanan leis a’ chloinn air ainmean-àite. Cha robh duilgheadas sam bith agam ann a
bhith ag iarraidh orra sùil a thoirt air mapaichean na sgìre. Chòrd e riutha gu mòr. Carson nach eilear a’ dèanamh barrachd de a leithid ann an sgoiltean
na h-Alba?!
Bha mi a’ faighneachd dhen chloinn ciamar a chanadh iad am facal “g-e-o”. Bha cuid ag ràdh “geo” mar ann an geology no geography, agus
thuirt mi riutha gur e fuaimneachadh ùr a tha sin nach bithinn a’ moladh. Bha cuid eile ag ràdh “gee-o” no “gyo” agus thuirt mi riutha gum b’ fheàrr leam
“gyo”, ged a tha an dà chuid ceart gu leòr.
Ach mhothaich mi ann an Inbhir Ùige gum biodh feadhainn ag ràdh “goe”. Agus, ceart gu leòr, chithear sin ann an àiteachan far a bheil sluagh a’ fuireach,
leithid Staxigoe is Papigoe. Thuirt mi ri clas a bha seo – “An urrainn do dhuine sam bith smaoineachadh air àite faisg air seo a tha a’ crìochnachadh le
‘goe’?” Chuir balach òg a làmh suas, ga crathadh le dealas.
“Yes, yes!” thuirt e.
“Seadh?” thuirt mise. “Dè an t-àite a th’ agads’ a tha a’ crìochnachadh le “goe”? Bha mi an dùil gun canadh e “Staxigoe” no “Papigoe”.
“Glasgow!” ars esan le gàire. Agus rinn mi fhìn gàire cuideachd!
