Tha mi a’ smaoineachadh gum bi cuid agaibh eòlach air an ainm Iain Lom. B’ e Iain bàrd nan Dòmhnallach ann an Loch Abar anns an t-seachdamh linn
deug. Tha e ainmeil airson an dàin aige “Latha Inbhir Lòchaidh” anns an do chomharraich e a’ bhuaidh a thug Clann Dòmhnaill, fo stiùir Mhontròis is
Alasdair Mhic Colla, air a nàimhdean, na Caimbeulaich, aig Blàr Inbhir Lòchaidh ann an sia ceud deug, ceathrad ’s a còig (1645). Seo earrann bhon dàn:
Alasdair Mhic Colla ghasta,
Làmh dheas a’ sgoltadh nan caisteal;
Chuir thu ’n ruaig air Gallaibh glasa,
’S ma dh’òl iad càil gun chuir thu ast’ e.
Cha chanadh tu gur e bàrd na sìthe a bh’ ann! Co-dhiù, bha mi a’ leughadh an là eile mu chòmhradh a bh’ ann, uaireigin às dèidh a’ bhatail, eadar Iain agus
ceannard nan Caimbeulach, Marcais Earra-Ghaidheal. Bha am Marcais air airgead-cinn a chur air a’ bhàrd, agus chaidh Iain gu dàna don taigh aige airson an
t-airgead iarraidh dha fhèin!
Uill, a rèir na sgeòil, bha an Caimbeulach modhail gu leòr. Leig e Iain a-steach agus sheall e seòmar dha, anns an robh na h-uibhir de chinn
choileach-dubha crochte air a’ bhalla. “Am faca tu riamh, Iain,” dh’fhaighnich e, “uiread sin de choilich-dhubha san aon àite?”
“Chunnaic,” fhreagair Iain.
“Càite?” dh’fhaighnich am Marcais.
“An Inbhir Lòchaidh,” thuirt Iain. Bha e a’ ciallachadh Caimbeulaich mharbh às dèidh a’ bhatail.
“A, Iain, Iain,” ars’ am fear eile, “cha sguir thu gu bràth de chagnadh nan Caimbeulach.”
“’S e as duilich leam,” fhreagair an Dòmhnallach, “nach urrainn mi an slugadh.”
Bidh an fheadhainn agaibh, a th’ air a bhith a’ leantainn a’ phrògraim seo o chionn ghoirid, a’ smaoineachadh – ‘dè thachair do dh’Iain Stiùbhart Blackie?
Nach robh Ruairidh a’ dol a dh’innse dhuinn tuilleadh mu bheatha?’
Uill, bha agus tha, oir ’s ann anns an leabhar a sgrìobh Blackie, “The Language and Literature of the Scottish Highlands” a leugh mi an còmhradh
sin eadar Iain Lom agus Marcais Earra-Ghaidheal. Sgrìobh Blackie an leabhar leis an amas dearbhadh do luchd na Beurla nach e cultar is cànan gun bhrìgh is
gun luach a bh’ aig na Gaidheil.
Bha Blackie, a bha na Phroifeasair de Ghreugais ann an Oilthigh Dhùn Eideann, ainmeil air feadh na rìoghachd. Bha e eòlach air grunn de na h-uaislean mòra
ann an Lunnainn, nam measg Uilleam Gladstone a bhiodh na phrìomhaire ceithir tursan mus biodh a bheatha seachad. Agus bhiodh e a’ nochdadh gu tric air an
àrd-ùrlar ann am bailtean ann an Sasainn agus Alba, a’ toirt òraid air caochladh chuspairean – rudan mar Plato, cainnt nan seann Ghreugach, cultar nan
Gaidheal agus poileataics.
A h-uile samhradh bhiodh e fhèin is a bhean a’ dèanamh air taigh a cheannaich iad faisg air an Òban, agus ’s ann an sin a dh’ionnsaich e mòran dhen
Ghàidhlig aige. Mar a chaidh an ùine seachad thuig na Gaidheil gu robh e na dheagh charaid dhaibh, agus gum b’ esan am fear a b’ fheàrr a rachadh os cionn
iomairt airson Ceilteis a stèidheachadh mar chuspair oilthigh ann an Dùn Eideann.
Am measg na dh’iarr air sin a dhèanamh bha feadhainn anns an Eaglais Shaoir. Bha an nàimhdeas a dh’èirich eadar Blackie agus cuid anns an Eaglais Chlèirich
(mus robh an sgaradh ann), a thaobh na Deuchainn Oilthigh ann an Obar Dheathain, air socrachadh. Dh’aithnich Blackie nach robh duine na b’ fheàrr ann na e
fhèin, agus dh’aontaich e a bhith na phrìomh thagraiche airson Cathair na Ceilteis a stèidheachadh. Ach bha dusan mìle not a dhìth orra. Chì sinn mar a
chruinnich iad an t-suim sin an ath-sheachdain.
