FaclairDictionary EnglishGàidhlig

Colours and Proverbs Dathan agus Seanfhacail

Let’s take a look at sayings and proverbs which refer to colour. Bheir sinn sùil cuideachd air gnàthasan-cainnte agus seanfhacail far am bi dathan air an ainmeachadh.

Video is playing in pop-over.

Dathan agus Seanfhacail

Presenter: Derek Mackay

[DEREK] Fàilte. Bheir sinn sùil air na dathan, oir 's tric a bhios ainmean nan dathan anns a' Ghàidhlig a' ciallachadh rudeigin eadar-dhealaichte bho chànanan eile. Bheir sinn sùil cuideachd air gnàthasan-cainnte agus seanfhacail far am bi dathan air an ainmeachadh.

Chì thu sgrìne geal a-nis, agus tha "geal" a' nochdadh ann an iomadach seanfhacal is gnàthas-cainnte. Mar eisimpleir, "cho geal ris a' chanach". 'S e canach a th' air an lus seo a dh'fhàsas ann an talamh bhog. Canaidh sinn "cho geal ris an t-sneachd" cuideachd.

Tha "dubh" sìmplidh gu leòr, agus mar a tha an seanfhacal ag rà "Laighidh dubh air gach dath, ach cha laigh dath air dubh". Ma bhios tu airson innse cho dubh 's a tha rudeigin, dh'fhaodadh tu seo a rà "cho dubh ris a' ghual". Agus tha rudeigin eile ann a tha a cheart cho dubh ris a' ghual, agus 's e scho dubh ris an t-sùith". Fàgaidh sinn dubh a-nis, agus thig sinn gu dath eile.

'S e buidhe a chì thu a-nis, agus bidh "buidhe" a' nochdadh ann an diofar abairtean. Tha am facal buidhe a' ciallachadh rudeigin fàbharach cuideachd. 'S e "Latha Buidhe Bealltainn" a th' air a' chiad latha den Chèitean, toiseach an t-samhraidh. Tha "Nach buidhe dhut" a' ciallachadh rudeigin mar "nach tu a tha fortanach".

Chì thu uaine a-nis. Ged a thuigeas sinn uile "uaine", seo far a bheil a' Ghàidhlig rud beag eadar-dhealaichte. Chan e "uaine" a th' againn air feur no duilleagan a tha a' fàs, ged-thà, ach "gorm". Mar eisimpleir, "tha am feur gorm", agus tha àite ann am Muile leis an ainm "An Gleann Gorm", a' ciallachadh gu bheil mòran feòir no dhuilleagan a' fàs anns a' ghleann. Ach 's e seo na tha gorm a' ciallachadh mar as àbhaist.

Agus tha diofar ann eadar gorm agus liath. Chan eil liath cho làidir no cho dorcha ri gorm, agus nuair a dh'fhàsas duine sean 's tric a dh'fhàsas fhalt liath. Nach buidhe dhuinn nach fhàs falt a h-uile duine liath, ged-thà. Chan ionnan "liath" sa Ghàidhlig agus "grey" sa Bheurla, oir tha facal eile sa Ghàidhlig. 'S e "glas" a chì thu a-nis. Chan eil liath cho dorcha ri glas, agus ma tha ceangal eadar gorm agus liath, tha ceangal eadar uaine agus glas cuideachd. Uaireannan bidh a' mhuir glas.

'S e "dearg" a th' againn a-nis, agus bidh "dearg" air a chleachdadh ann an dòigh eile cuideachd, 's e a' ciallachadh rudeigin mar "glè" no "dha-rìribh". Mar eisimpleir, ma tha duine na amadan dha-rìribh, 's e "dearg amadan" a tha ann. Ma tha e na dhroch mhèirleach, 's e "dearg mhèirleach" a th' ann. 'S e dath làidir, soilleir a th' ann an dearg, agus air sàilleabh sin tha facal eile sa Ghàidhlig airson an dath seo a riochdachadh nuair nach bi e cho làidir, 's e sin "ruadh".

Chan eil ruadh cho làidir no cho soilleir ri dearg, agus 's e "ruadh" am facal a th' aig a' Ghàidhlig air falt duine. 'S e Rob Ruadh a bh' air a' ghaisgeach Ghàidhealach ainmeil à Siorrachd Pheairt. 'S e an dearg ghaisgeach a bh' ann ged is e falt ruadh a bh' air.

Tha ruadh eadar dearg agus an ath dhath - donn. Tuigidh sinn na tha donn a' ciallachadh, ma-thà, agus tha fios againn nach ionnan donn agus ruadh oir tha falt donn air iomadach duine cuideachd.

Mus fhàg sinn dathan falt dhaoine, feumaidh sinn iomradh a thoirt air "bàn". 'S e seo falt bàn. Chan eil bàn cho làidir no cho soilleir ri geal, agus chan ionnan falt bàn agus falt geal.

Agus tha geal gar toirt air ais far an do thòisich sinn leis na dathan. A-nis bheir sinn sùil air cuid de na facail 's na h-abairtean a chaidh a chleachdadh.

Gnàthasan-cainnte.

Seanfhacail.

Cho geal ris a' chanach.

Cho geal ris an t-sneachd.

Laighidh dubh air gach dath, ach cha laigh dath air dubh.

Cho dubh ris a' ghual.

Cho dubh ris an t-sùith.

Latha Buidhe Bealltainn.

Nach buidhe dhut.

Tha am feur gorm.

Dearg amadan.

Dearg mhèirleach.

Rob Ruadh.

Sin e ma-thà. Mar sin leat an-dràsta.


Sign-up to our newsletter!

Weekly Gaelic to your inbox, with audio!