Càite an do thachair Blàr Dhùn Neachtain? ’S e sin am batail a bh’ ann eadar na Cruithnich agus na Sasannaich à Northumbria anns a’ bhliadhna sia ceud,
ochdad ’s a còig (685). Bha am blàr sin air leth cudromach ann an eachdraidh na h-Alba, oir bha na Sasannaich a’ feuchainn ri crìochan an rìoghachd a
sgaoileadh gu tuath. Bha iad airson smachd fhaighinn air na Breatannaich, na Gàidheil agus na Cruithnich a bha uile a’ fuireach ann an Alba. Chaill na
Sasannaich Blàr Dhùn Neachtain, ge-tà. Agus dh’fhàg sin gu robh na trì slòigh sin – na Cruithnich, na Gàidheil is na Breatannaich – saor.
Gu h-annasach, tha fiosrachadh mionaideach againn mu là a’ bhatail. Thachair e Disathairne am ficheadamh là dhen Chèitean, sia ceud, ochdad ’s a còig. Ach
chan eil fios againn le cinnt air làrach a’ bhlàir. Airson ùine mhòir, bha daoine a’ dèanamh dheth gur e Dunnichen ann an machair Aonghais an Dùn Neachtain a bh’ air ainmeachadh anns na làmh-sgrìobhainnean Gàidhealach. Agus bha na leabhraichean eachdraidh Beurla a-mach air “The Battle of
Dunnichen”. Do na Sasannaich, ’s e Nechtansmere an t-ainm a bh’ air a’ bhlàr o shean. Chanadh na Breatannaich Lin Garan ris – ’s e sin
“Loch na Corra-grithich”.
Ach an robh am blàr ga chumail ann an machair Aonghais? A bheil Dunnichen co-ionann ri Dùn Neachtain? Uill, chaidh mi a dh’òraid o chionn ghoirid a chuir
teagamh mòr air sin. B’ e an t-òraidiche fear-eachdraidh à Oilthigh Chill Rìmhinn, Alex Woolf. Tha esan dhen bheachd gur dòcha gu robh am batail ann na b’
fhaide gu tuath ann an Dunachton ann am Bàideanach. Ann an Gàidhlig ’s e sin Dùn Neachtain.
Tha dà eileamaid anns an argamaid aige. Sgrìobh am fear-eachdraidh Sasannach, Bede, gun do tharraing na Cruithnich na Sasannaich gu ruige dùthaich gharbh
làn bheanntan. Tha fhios againn cuideachd gu robh loch ann. Ann an Dunnichen ann am machair Aonghais chan eil beanntan ann is chan eil loch ann a
bharrachd. Ach ann am Bàideanach tha Dùn Neachtain làimh ri loch mòr ris an canar Loch Ìnnse. Agus tha e air a chuairteachadh le beanntan mòra – am Monadh
Ruadh agus am Monadh Liath.
A rèir nan làmh-sgrìobhainnean, ’s e an t-ainm a bh’ air rìoghachd nan Cruithneach “Fortriu”. Chan eil fios le cinnt càit’ an robh Fortriu, ach tha Alex
Woolf a’ cumail a-mach gur dòcha gu robh e timcheall air Inbhir Nis. A rèir làmh-sgrìobhainnean, bha batail ann eadar fir Fortriu agus Lochlannaich anns a’
bhliadhna naoi ceud ’s a ceithir (904). Anns an dearbh bhliadhna bha batail ann an Srath Èireann. Bha luchd-eachdraidh an dùil gur e an aon bhatail a bh’
ann agus gu robh Fortriu ann an, no faisg air, Srath Èireann. Nise, bha iad dhen bheachd gum b’ e sin Srathearn ann am meadhan na h-Alba is gum
biodh sin a’ ciallachadh gu robh na Cruithnich a’ dìon rìoghachd ann am meadhan na h-Alba.
Ach tha Srath Èireann eile ann – anns a’ cheann a tuath – Srathdearn ann am Beurla. Tha sin eadar Bàideanach agus Inbhir Nis. Dh’fhaodadh gu robh
Fortriu anns a’ cheann a tuath. Ma tha sin fìor, bhiodh e coltach gum biodh an dà arm a’ sabaid ann am Bàideanach, eadar Inbhir Nis agus a’ Ghalldachd.
Ge bith càit an robh Blàr Dhùn Neachtain, tha fhios againn gun do chaill rìgh nan Sasannach, Ecgfrith, a bheatha is gun deach a’ chuid mhòr de na
saighdearan aige a mharbhadh. Dh’fhàg sin Alba gu bhith na rìoghachd Cheilteach seach Sasannach.
