1328: Ar-a-mach Bheàrnaraigh (2)
Litir sheachdaineach do luchd-ionnsachaidh le clàr-fuaime, tar-sgrìobhadh is mìneachadh. A weekly letter to Gaelic learners with audio, transcription and explanation.
Tha an litir ag obrachadh leis an fhaclair. Tagh an taba ‘teacsa Gàidhlig’ agus tagh facal sam bith san teacsa agus fosglaidh am faclair ann an taba ùr agus bidh mìneachadh den fhacal ann. The letter is integrated with the dictionary. Select the tab ‘Gaelic text’ and choose any word and the dictionary will open and you will see the English explanation of the Gaelic word.
Ar-a-mach Bheàrnaraigh (2)
Bha mi ag innse dhuibh mun droch shuidheachadh ann am Beàrnaraigh Leòdhais o chionn ceud gu leth bliadhna. Thàinig triùir mhaor air tìr anns an eilean le pàipearan bàirlingidh – eviction notices – do na croitearan. Bha na croitearan feargach. Dhiùlt iad coinneachadh far an robh na maoir ag iarraidh coinneachadh riutha.
Chuir na croitearan às leth a’ mhaoir-fhearainn, Seumas MacRath, gun robh e eas-onarach oir bha e a’ feuchainn ris an cùmhnant a rinneadh a bhriseadh. Cha d’ fhuair iad èisteachd sam bith. Mar a tha am bàrd is sgoilear Beàrnarach, Dòmhnall MacAmhlaigh, ga chur, ‘Dhealaich an dà bhuidheann ri chèile glè mhì-riaraichte.’
Nuair a dh’fhalbh na h-oifigearan, bha e a’ fàs dorch. Lean òigridh anns an dorchadas iad. Thilg iad caoranan agus plocan orra. Mhaoidh an t-oifigear-siorraim – Cailean MacGillFhinnein – orra, ag ràdh nam biodh gunna air a bhith aige, gum biodh màthraichean ann am Beàrnaraigh a’ caoidh bàs am mac.
Chuir na h-oifigearan seachad an oidhche aig Tuath Thàcleit. Nuair a thill iad a bhruidhinn ris na croitearan sa mhadainn, mhaoidh MacGillFhinnein orra a-rithist gun cuireadh e a ghunna gu feum nan aghaidh. Mar a tha Dòmhnall MacAmhlaigh a’ sgrìobhadh, ‘Chuir seo am fuaim air feadh na fìdhle.’
Chan e a-mhàin na croitearan a bha feargach. Bha na h-iasgairean a’ dèanamh deiseil gus falbh gu muir ach leig iad sin seachad. Bha buidheann mhòr a’ feitheamh ris na h-oifigearan nuair a ràinig iad an t-eathar aca air a’ chladach.
Bha triùir chroitearan a’ seasamh a-mach mar fhir-labhairt airson nan eileanach. B’ iad sin Aonghas Thormoid, Iain Chaluim agus Tormod Mhurchaidh. Bha tuasaid ann air a’ chladach ach cha robh fòirneart ceart ann.
Ceala-deug an dèidh seo, bha Aonghas Thormoid ann an Steòrnabhagh. Chunnaic Seumas MacRath e air thuiteamas. Chuir na poilis an grèim e oir b’ esan fear de na ‘reubaltaich Bheàrnarach’. Thàinig sluagh timcheall airson taic a thoirt dha agus chaidh Achd na h-Aimhreit a leughadh.
Bha Aonghas air a leigeil mu sgaoil nuair a chualas gun robh buidheann mhòr à Sgìr’ Ùige a’ dèanamh air Steòrnabhagh. Chaidh a’ bhuidheann a bhruidhinn ris an uachdaran, Sir Seumas MacMhathain, ann an Caisteal Leòdhais. Dh’aontaich esan a’ chùis a rannsachadh. Bha e a’ cumail a-mach nach robh fios aige dè bha a shiamarlan a’ dèanamh às a leth.
Trì seachdainean an dèidh sin, chaidh Aonghas Thormoid, Iain Chaluim agus Tormod Mhurchaidh a ghairm gu cùirt ann an Steòrnabhagh. Bha iad fo chasaid gun tug iad ionnsaigh air oifigear an t-siorraim, Cailean MacGillFhinnein.
Air an t-seachdamh latha dhen Iuchar, ochd ceud deug, seachdad ’s a ceithir (1874) bha a’ chùis-chùirt air a cumail ann an Steòrnabhagh. B’ e Teàrlach Innes, fear-lagh à Inbhir Nis, a bha a’ riochdachadh nan croitearan. Bha e fìor mhath. Agus fhuaireadh an triùir chroitearan neoichiontach.
An ath latha bha Cailean MacGillFhinnein air fhaighinn ciontach de chasaid gun tug e ionnsaigh air Aonghas Thormoid ann an Stèisean nam Poileas. Fhuair e càin luach fichead tastan.
Mhisnich an gnothach croitearan air feadh na Gàidhealtachd. Cha deach an fheadhainn ann am Beàrnaraigh a chur às an taighean. Dh’fhuiling Dòmhnall Rothach, Siamarlan Leòdhais, call cliù, agus chaochail e ann am bochdainn.
Faclan na Litreach: Dòmhnall MacAmhlaigh: Donald MacAulay; òigridh: young people; Tuath Thàcleit: Haclete Farm; ceala-deug: a fortnight; air thuiteamas: by chance; reubaltaich: rebels; Achd na h-Aimhreit: The Riot Act; Sgìr’ Ùige: Uig Parish; call cliù: a loss of reputation.
Abairtean na Litreach: mun droch shuidheachadh ann am Beàrnaraigh Leòdhais: about the bad situation in Great Bernera; thàinig triùir mhaor air tìr anns an eilean: three agents landed on the island; dhiùlt iad coinneachadh far an robh na maoir ag iarraidh coinneachadh riutha: they refused to meet where the agents were wanting to meet with them; chuir na croitearan às leth a’ mhaoir-fhearainn, Seumas MacRath, gun robh e eas-onarach: the crofters claimed that the land agent, James MacRae, was dishonest; dhealaich an dà bhuidheann ri chèile glè mhì-riaraichte: the two groups parted form each other very dissatisfied; thilg iad caoranan agus plocan orra: they threw peats and clods of earth at them; mhaoidh an t-oifigear-siorraim – Cailean MacGillFhinnein – orra: the sheriff officer – Colin MacLennan – threatened them; gum biodh màthraichean a’ caoidh bàs am mac: that mothers would be mourning the death of their sons; nuair a ràinig iad an t-eathar aca: when they reached their boat; bha tuasaid ann air a’ chladach ach cha robh fòirneart ceart ann: there was a scuffle on the shore but there wasn’t proper violence; a’ dèanamh air Steòrnabhagh: making for Stornoway; a’ cumail a-mach nach robh fios aige dè bha a shiamarlan a’ dèanamh às a leth: making out that he didn’t know what his factor was doing on his behalf; fo chasaid gun tug iad ionnsaigh: charged with attacking; fhuaireadh an triùir chroitearan neoichiontach: the three crofters were found not guilty; càin luach fichead tastan: a fine of twenty shillings; chaochail e ann am bochdainn: he died in poverty.
Puing-chànain na Litreach: a’ feuchainn ris an cùmhnant a rinneadh a bhriseadh: trying to break the agreement that was [had been] made. Rinneadh is the past passive form of the irregular verb dèan and means ‘was made, done’.
Gnàthas-cainnt na Litreach: Chuir seo am fuaim air feadh na fìdhle: literally this means ‘this put the sound throughout the fiddle’ and is a variant on the more common ‘chuir seo an ceòl air feadh na fìdhle’. It is an equivalent to the English ‘this put the cat among the pigeons’.
Tha “Litir do Luchd-ionnsachaidh” air a maoineachadh le MG ALBA
Download the text of this week's letter as a PDF:Thoir a-nuas Litir mar PDF:
PDF documents are especially suited for printing out. Most computers can open PDF files, but if you have problems viewing them you may need to install reader software such as Tha faidhleachan PDF gu sònraichte math airson clò-bhualadh. Tha e furasta gu leòr do chuid de choimpiutairean faidhleachan PDF fhosgladh, ach ma tha trioblaid agad ‘s dòcha gum biodh e feumail bathar-bog mar Adobe Acrobat Reader. fhaighinn.
Litir do Luchd-ionnsachaidh
This letter corresponds to Tha an Litir seo a’ buntainn ri An Litir Bheag 1024
Podcast
BBC offers this litir as a podcast: Visit the programme page for more info and to download or subscribe. Tha am BBC a’ tabhainn seo mar podcast. Tadhail air an duilleag-phrògraim airson barrachd fiosrachaidh no airson podcast fhaighinn